POLSKA – podatek od czynności cywilnoprawnych – podstawowe informacje

Podatek od czynności cywilnoprawnych, w skrócie nazywany PCC, to rodzaj podatku, który został uregulowany w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 Nr 86 poz. 959 z późn. zm.).

Zakres przedmiotowy

Przedmiot opodatkowania określa art. 1 ww. ustawy. Zgodnie z tym przepisem podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne:
a) umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
b) umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
d) umowa darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
e) umowa dożywocia,
f) umowa o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
h) ustanowienie hipoteki,
i) ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
j) umowa depozytu nieprawidłowego,
k) umowa spółki.

Ponadto opodatkowaniu podlegają:

zmiany ww. umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych,
orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione wyżej.

Zakres terytorialny

Czynności cywilnoprawne podlegają podatkowi, jeżeli ich przedmiotem są:

rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku, gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Umowa zamiany podlega także podatkowi, jeżeli co najmniej jedna z rzeczy znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub jedno z praw majątkowych jest wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Z kolei umowa spółki oraz jej zmiana jest opodatkowana, jeżeli w chwili dokonania czynności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się:
1) w przypadku spółki osobowej – siedziba tej spółki;
2) w przypadku spółki kapitałowej:
a) rzeczywisty ośrodek zarządzania albo
b) siedziba tej spółki – jeżeli jej rzeczywisty ośrodek zarządzania nie znajduje się na terytorium innego państwa członkowskiego.

Zakres podmiotowy

Krąg podmiotów, na których ciąży obowiązek podatkowy, jest szeroki. W art. 4 ww. ustawy jako podatnicy zostali wskazani:

przy umowie sprzedaży – kupujący;
przy umowie zamiany – strony czynności;
przy umowie darowizny – obdarowany;
przy umowie dożywocia – nabywca własności nieruchomości;
przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności – podmiot nabywający rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności;
przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności – użytkownik lub nabywający prawo służebności;
przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – biorący pożyczkę lub przechowawca;
przy ustanowieniu hipoteki –składający oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki;
przy umowie spółki cywilnej – wspólnicy, a przy pozostałych umowach spółki –spółka.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Obowiązek podatkowy powstaje w różnych momentach. Zgodnie z art. 3. ustawy o PCC zasadniczo będzie to chwila dokonania czynności. W przypadku umowy pożyczki jest to chwila każdorazowej wypłaty środków pieniężnych (jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy). Podwyższenie kapitału spółki mającej osobowość prawną powoduje powstanie obowiązku z chwilą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki. Jeśli chodzi o umowę hipoteki, będzie to moment złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub zawarcia umowy ustanowienia hipoteki. Ponadto może być to chwila uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody. Ostatnią wymienioną przez ustawę możliwością jest chwila powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej. Znajdzie ona zastosowanie, gdy podatnik nie złoży deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania.

Zwolnienia

Ustawa przewiduje dwojakiego rodzaju zwolnienia – zwolnienia podmiotowe, czyli określonych stron poszczególnych czynności cywilnoprawnych, oraz zwolnienia przedmiotowe, czyli zwolnienia określonych czynności cywilnoprawnych. Zwolnienia pierwszego rodzaju zostały wymienione w art. 8 ww. ustawy. Do podmiotów zwolnionych zaliczone zostały m.in. państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, jednostki samorządu terytorialnego i Skarb Państwa.

Katalog przedmiotowych zwolnień zawiera natomiast art. 9 ustawy o PCC. Zgodnie z nim od podatku zwolnione są m.in. takie czynności jak sprzedaż walut obcych, sprzedaż bonów i obligacji skarbowych, sprzedaż bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego.

Powyższe zwolnienia stanowią katalogi zamknięte, to znaczy, że zwolnieniom podlegają tylko wyraźnie wymienione strony i czynności.

Zapłata, pobór i zwrot podatku

Ustawa o PCC w art. 10 nakłada na podatników obowiązek złożenia deklaracji w sprawie PCC, czego należy dokonać posługując się ustalonym wzorem. Jednocześnie to na podatnikach ciąży obowiązek obliczenia i wpłacenia podatku. Na wykonanie tych obowiązków został przewidziany 14 dniowy termin, który biegnie od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika. Ponadto przepis wskazuje, że notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego.

Stawki podatku

Stawki podatku zostały zróżnicowane ze względu na rodzaj czynności cywilnoprawnej i wynoszą od 0,1% (hipoteka na zabezpieczenie wierzytelności istniejących) do 20% stawki karnej określonej w art. 7 ust. 5 ustawy o PCC. Najbardziej powszechna stawka 2% została przewidziana m.in. od umowy sprzedaży, zamiany, dożywocia i darowizny co do nieruchomości, ruchomości, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. Umowy sprzedaży i przeniesienia innych praw majątkowych są opodatkowane 1% stawką podatku. Od umowy pożyczki należy zapłacić podatek w wysokości 2%. Natomiast umowa spółki jest opodatkowana stawką 0,5%.

Przygotowała
Agnieszka Bonikowska
Konsultant

Nadzór merytoryczny
Anna Michalak
doradca podatkowy
nr wpisu 12380